‘Onze activisten zitten onterecht vast voor het beschermen van de Noordpool.’ Zo beschreef vandaag een woordvoerder van Greenpeace het lot van de opvarenden van de Arctic Sunrise in het Russische Moermansk. Hier klopt iets niet. Voor het beschermen van een werelddeel wordt niemand vastgezet, zelfs niet onterecht.

Greenpeace is vaak goed bezig. Voor een schone wereld, een goed milieu, het voortbestaan van bedreigde dieren, kortom dingen waar je haast niet tegen kan zijn. De organisatie beschikt dan ook over een enorme goodwill, ook bij de activiteiten van de Arctic Sunrise in de Noordelijke IJszee. Greenpeace wil dat ook graag, en presenteert haar informatie rond de actie zo dat die steun daardoor niet wordt bedreigd. Misschien begrijpelijk, maar toch gevaarlijk.

De activisten, althans een aantal van hen, werden immers niet opgepakt omdat ze ‘de Noorpool beschermden’. Ze werden gearresteerd omdat ze zich zonder toestemming toegang verschaften tot een Russisch boorplatform en daarbij aankondigden zich op een lang verblijf voor te bereiden. Zie wat persbureau Novum daarover op gezag van Greenpeace destijds meldde. Dat dat gebeurde onder het vaandel van een doel dat in grote delen van de wereld als goed wordt beschouwd, verandert niets aan de wederrechtelijkheid van de actie. Sympathiek of niet, de Russische kwalificatie ‘piraterij’ voor die actie zou heel wel juridisch houdbaar kunnen blijken.

En dat is precies waar de communicatie van het verder toch behoorlijk professioneel opererende Greenpeace de fout in gaat. Want naarmate de verontwaardiging over het Russisch handelen ‘in strijd met het internationaal zeerecht’ groeit, wordt consequenter gezwegen over wat de activisten daar nu eigenlijk deden. Ze waren ‘vreedzaam aan het demonstreren’, volgens de website van Geenpeace. Of ze waren ‘de Noordpool aan het beschermen’. Of ze zitten in de cel ‘omdat ze zich zorgen maken om de Noordpool’. In de tekst bij de petitie aan de Russische ambassadeur in Nederland is zelfs de hele beklimmingsactie weggeretoucheerd: ‘Het is 18 september, Greenpeace actievoerders varen in rubberboten naar een gammel boorplatform van oliebedrijf Gazprom in het kwetsbare Noordpoolgebied. De Russische kustwacht […] slaat dan toe: twee actievoerders worden onder dreiging van geweld opgepakt en meerdere waarschuwingsschoten worden afgevuurd.’

In elke oorlog is het eerste slachtoffer de waarheid, wordt wel eens gezegd. In deze vreedzame oorlog blijkbaar ook, maar voor de geloofwaardigheid van Greenpeace is dat slecht. Als ik zie dat de organisatie in zijn beschrijving van de gebeurtenissen in de IJszee cruciale onderdelen weglaat, hoe weet ik dan dat ze dat niet ook doet met een rapport waarin ze de gevaren schetst van het boren naar olie in het poolgebied?

Journalisten zijn er om mensen te informeren over dingen waar ze anders niet of minder snel achter zouden zijn gekomen. Als het goede vaklui zijn beschikken ze over de bronnen en brains om zulke dingen aan het licht brengen. Maar wat als ze niet meer over bronnen of brains hoeven te beschikken?

Wikileaks is daar een duidelijk voorbeeld van. Journalisten hebben geen zorgvuldig opgebouwd netwerk meer nodig. Ze hoeven geen emailadressen of telefoonnummers op te scharrelen uit beduimelde opschrijfboekjes (of iPads), ze kunnen hun spreekwoordelijke antenne-voor-het-nieuws ingeschoven laten. Ze kunnen het zelfs wel stellen zonder kennis van zaken om het nieuws op te sporen want het wordt voor hun voeten neergegooid. Snuffelen, data mining in die enorme berg gekwalificeerd materiaal is genoeg. Afwegingen over de relevantie, de gevolgen, bescherming van de bron – kortom afwegingen waarin de journalist zijn eigen maatschappelijke verantwoordelijkheid een plek geeft, lijken van minder belang. De onthullingen liggen immers al op straat en als jij het niet snel naar buiten brengt zal een ander het wel doen.

Rondom Wikileaks heeft altijd een geur van heldendom en het goede doel gehangen: achterkamertjes zijn slecht, openheid is goed. Zelf deel ik die beoordeling niet, al komt er natuurlijk ook weel belangwekkende informatie uit voort zoals het materiaal van voormalig NSA-medewerker Edward Snowden. Natuurlijk zou ik zo’n berg informatie ook niet onaangeroerd laten als hij voor mijn deur werd gedeponeerd. Maar ik vind er niks goeds of verlichts aan. Diplomatie is bijvoorbeeld geen diplomatie als hij niet in achterkamertjes wordt bedreven. Mensen praten daar anders over elkaar en wisselen andere informatie uit dan in het openbaar. Het verschil daartussen ‘onthullen’ is geen kunst en levert in mijn ogen ook geen verdienstelijke journalistiek op.

In Nederland is voor dit type risicoloze onthullingen nu een speciale website opgezet waar je anoniem belastende informatie kan uploaden. Het bestaan van die site is een openlijke uitnodiging: ‘Verraad je baas of je collega, en wij zullen hem of haar aan de schandpaal nagelen!’ Op de home page van die site is geen enkele overweging te vinden om de lekkers nog even te laten nadenken over de gevolgen van hetgeen ze overwegen. De beheerders kunnen hun gretigheid maar nauwelijks onderdrukken in een overigens slecht geformuleerde oproep: ‘U hebt misschien informatie of kennis van zaken die niet in de haak zijn en waarvan u vindt dat ze moeten worden onderzocht, om er een einde aan te maken of misschien om er een bredere discussie mee los te maken.’ Ieder die nog met een restje rancune rondloopt kan zijn gram nu halen met hulp van de journalisten achter Publeaks. Die kunnen met hun benen op tafel de onthullingen inwachten. De suggestie van Henk Krol en Jan Nagel dezer dagen, dat de val van eerstgenoemde door toedoen van Publeaks het werk was van diens vijanden, kwam als verdediging wat zwak over maar lijkt niettemin heel aannemelijk.

Als zo’n berg of bergje belastende informatie tegen een bepaald persoon voor mijn deur werd neergegooid zou ik hem wèl laten liggen, denk ik. Ik vind het achterliggende kliksysteem verwerpelijk. Natuurlijk: als er iets wordt onthuld op basis van bronnen binnen een organisatie spelen wel vaker partijen een rol die daar belang bij hebben, of die de verantwoordelijke graag onderuit zien gaan – ook als er geen Publeaks aan te pas komt. Maar bij een website als Publeaks verwordt de drieslag verraad-onthulling-val tot een dodelijk mechanisme tegen mensen die op enig moment verantwoordelijkheid hebben genomen, in handen van mensen die geen verantwoording hoeven af te leggen. Geen aanwinst voor de onze maatschappij, in mijn ogen, en evenmin voor de journalistiek. Van mij mag die website Publeaks dicht.