‘De manier waarop Martijn de Groot onze cijfers heeft bewerkt en de uitspraken die hij daarover doet zijn niet statistisch verantwoord’. Dat zegt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) over mijn vorige blogpost over de weidevogelstand. Ik heb er nog eens goed op gestudeerd maar mijn conclusie blijft dezelfde: het CBS overdreef de terugloop van de weidevogels en schreef die ten onrechte vooral aan de boeren toe.

Het CBS en Sovon Vogelonderzoek verstuurden begin augustus een alarmerend persbericht over de ‘duikvlucht’ waarin de weidevogelstand sinds 1990 terecht was gekomen door schaalvergroting en intensivering in de landbouw. Ik bestreed de strekking van dat bericht. Niet omdat ik zoveel weet over de weidevogelstand, maar omdat de presentatie van de cijfers niet deugde.

Nu is het natuurlijk niet leuk om de wind van voren te krijgen van een gezaghebbend instituut als het CBS. Ik zou er dan ook bedeesd het zwijgen toe hebben gedaan, als het niet zo eenvoudig was geweest om de kritiek naast me neer te leggen. Ik had namelijk niets anders gedaan dan de statistici van het instituut zelf, en ook met precies dezelfde gegevens. Alleen met twee verschillen. Eén: ik liet met een eigen grafiek zien dat een ander beginjaar van de CBS-grafiek uit het persbericht tot veel minder pessimistische conclusies zou leiden. En twee: ik schreef dat de statistici rekening hadden moeten houden met de krimp met 14% van het areaal grasland sinds 1990. Je kan nu eenmaal niet van grutto’s verwachten dat ze allemaal wat dichter op elkaar gaan zitten als er weiland wordt geofferd aan verstedelijking. Met de krimp van de oppervlakte zal er ook krimp van de aantallen vogels optreden maar die mag je niet toeschrijven schaalvergroting en intensivering in de veehouderij. Als je die twee dingen verdisconteert, was mijn conclusie, dan zijn vier van de negen vogelsoort uit het persbericht de afgelopen vijfentwintig jaar gegroeid, en dat is helemaal geen slecht resultaat.

De reactie van het CBS bevat ook een uitgebreide toelichting, met betrouwbaarheidsintervallen en lineaire modelberekeningen: waarom is de Groot niet statistisch verantwoord bezig? Die bespaar ik de lezer graag; wie er kennis van wil nemen, melde zich. Maar wát daar ook in staat, en hoe waar het ook is – het is in gelijke mate van toepassing op de weergave van het CBS en op die van mij. Vandaar dat mijn betoog er niet door verandert.

Er kwamen ook veel andere reacties, die soms meer tot nadenken stemden. Zo had ik beweerd dat weidevogels zich niet druk maken over schaalvergroting. Dat kwam me op kritiek te staan die ik niet zo makkelijk kan afwimpelen. Grotere percelen maken wel degelijk verschil, kreeg ik tegengeworpen: ze maken grotere machines mogelijk, die op hun beurt het vluchten voor de weidevogelkuikens moeilijker maken. Vaker maaien, betere drainage, minder greppels, meer sleepslangen – het zijn allemaal veranderingen die niet per se samenhangen met grotere bedrijven maar wel met grootschaliger werken. En ze zijn niet goed voor de leefomstandigheden van weidevogels. Op dit punt was ik dus te kort door de bocht gegaan. Des te opvallender is het dan wel dat een aantal weidevogels het getalsmatig heel behoorlijk doet. Zouden ze zich aanpassen aan de nieuwe omstandigheden?

Vogelspotters wezen me op hun eigen waarneming – ‘wij zien toch zelf dat de weilanden steeds saaier worden?’ – en hadden kritiek op de keuze van de vogelsoorten door het CBS: ‘geen echte weidevogels’. Boeren vestigden de aandacht op predatie. Vossen, marters en roofvogels brengen de weidevogelstand enorme schade toe, zeggen ze. ‘Het gebeurt bij wijze van spreken voor onze neus!’. Op hun beurt reageren de natuurpleiters daar weer schamper op, alsof de veehouders naar smoezen zoeken om hun eigen rol te verdoezelen.

Je kan dus over veel dingen van mening verschillen als het gaat over het welbevinden van de weidevogels. Juist daarom is het zo belangrijk dat we kunnen beschikken over cijfers die niet in dienst staan van een standpunt of partij, en die geen onderwerp van discussie kunnen worden. CBS en Sovon zouden daarvoor moeten zorgen, maar dat hebben ze dus in dit geval niet goed gedaan.

‘Weidevogels in duikvlucht’ staat boven een recent persbericht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het gaat slecht met de meeste weidevogelsoorten in Nederland, schrijft het instituut, en ‘dat hangt samen met de schaalvergroting en intensivering in de landbouw.’ Wordt het niet tijd om eens af te zien van die reflex om boeren de schuld te geven van wat er in de natuur niet naar wens verloopt? *

Alleen het aantal kuifeenden ging in de periode 1990-2014 flink vooruit, toont een alarmerende grafiek bij het bericht. De tureluur bleef gelijk en zeven andere soorten lieten een behoorlijke krimp zien, met als uitschieter de scholekster die terugviel naar 34% van zijn aantal in 1990. Dat ziet er niet best uit. Maar als het begrippenpaar ‘schaalvergroting en intensivering’ opduikt moet je altijd opletten. Het krijgt de schuld van allerlei kwaad, waaronder veranderingen in de natuur – vaak zonder een geloofwaardige reden. Dat lijkt hier ook het geval. Bij intensivering – meer koeien per hectare – kan je je nog voorstellen dat weidevogels er last van hebben. Maar wat zouden ze voor bezwaar kunnen hebben tegen schaalvergroting, dus meer koeien per boer?

– Hooilanden
Het vertrouwen wordt er niet groter op als het bericht even verderop meldt dat de problemen eigenlijk worden veroorzaakt door het verdwijnen van ‘gevarieerde, vochtige, kruidenrijke hooilanden’. Hooilanden? Vochtig, kruidenrijk? Wat waren dat dan voor landen? Op welke veehouderijbedrijven kon je die zien, tot 1990? Zolang ik meega wordt er al niet meer gehooid in de veehouderij, maar ingekuild. Net zo lang, en langer, streven veehouders naar voedzame, groene weides voor hun koeien, waar voornamelijk grassen en klavers een kans krijgen. Dat is ook begrijpelijk. Bij de Nederlandse grondprijzen moet je wel het maximum aan voedingswaarde van je beschikbare hectares halen en dat is niet pas in 1990 uitgevonden. CBS, graag cijfers over die verdwenen hooilanden! Harde cijfers, en een meetbare definitie.
Half juli was er ook veel discussie over de achteruitgang van de weidevogelstand. De Vogelbescherming voorzag een ‘explosie’ van het aantal koeien door het afschaffen van de melkquota: er zou minder weiland overblijven ‘met ongelijke bodem, lang gras en veel onkruid’. Ook toen vroeg ik me af bij welke boeren dit land dan tot nu toe te vinden was geweest. Ik raakte op Twitter in discussie met een natuurliefhebber en vroeg het hem. ‘Lees De Bonte Wei van Jac P. Thijsse er maar eens op na,’ raadde hij me aan. Nu heb ik dat toevallig in de kast staan. Een prachtig Verkadeboek uit 1911, ongeveer het moment waarop graslandverbetering in Nederland op gang kwam. Ja, toen hadden veehouders nog kruidenrijke hooilanden, met zachte vochtige grond waar geen koeien op konden grazen of machines op konden maaien. Die zijn echter voor de oorlog en vooral daarna in rap tempo ontgonnen, ontwaterd en geschikt gemaakt als productiegrasland. Dat proces was al ruimschoots voltooid toen het beginjaar van de CBS-grafiek nog niet eens in zicht was.

– Dalers worden stijgers
Ook in de discussie van medio juli publiceerde het vakblad Natuur Bos en Landschap een grafiek met dalende indexcijfers voor vier weidevogels vanaf 1964. Mij viel toen op dat de teruggang vooral in het eerste jaar plaatsvond en in de vijftig jaar daarna veel minder sterk was. Ik dacht er meteen aan toen ik in het recente CBS-bericht precies hetzelfde zag: scherp afglijdende lijntjes van 1990 naar 1991 en daarna een gevarieerder beeld met gemiddeld een zwakkere afname.
De overeenkomst is dat beide plaatjes beginnen met een uitzonderlijk gunstig weidevogeljaar, waardoor vanzelf de rest van de grafiek in mineur verloopt. Waren ze een jaar later begonnen, dan zou het beeld over de volgende decennia heel anders zijn geweest. In het geval van de recente CBS-grafiek zouden bij 1991 als startjaar – dat eigenlijk beter in het algemene beeld past – sommige dalers zelfs stijgers zijn geworden. Ik heb het even uitgerekend met behulp van de door de rekenmeesters beschikbaar gestelde Excel-tabel: naast de kuifeend zouden dan ook de tureluur en de gele kwikstaart in aantal zijn gegroeid in plaats van gekrompen  – dus niet één maar drie van de negensoorten uit het rijtje in het persbericht, zoals de figuur op deze pagina laat zien.

– Krimpend areaal
Dat alles is des te opmerkelijker omdat die groei plaatsvond op een krimpend areaal grasland. Door verstedelijking en uitbreiding van de infrastructuur was er in 2014 nog maar 86% over van het grasland in 1990. Niet de schaalvergroting en intensivering in de veehouderij, maar die in de rest van de maatschappij verklaart dus de eerste 14% van een eventuele krimp van de populaties. Houden we rekening met de beschikbare oppervlakte grasland, dan blijken zelfs vier van de negen genoemde soorten gegroeid in plaats van gekrompen: gele kwikstaart (146%), graspieper (109%), kuifeend (185%) en tureluur (128%). Een prachtig resultaat en dat zonder onkruidrijke hooilanden!
Ook zo berekend zijn er overigens nog vijf soorten in aantal verminderd: kievit en slobeend tot resp. 71 en 73%, veldleeuwerik en grutto tot resp. 55 en 51% en de scholekster tot zelfs 41% van het aantal in 1990. Maar als tegenover de dalende aantallen bij de ene, flink stijgende aantallen bij andere soort staan, schieten we niet veel op met algemene en versleten verklaringen. De reflex om de veehouders de schuld te geven is dan zonder grond en zonder effect.

– Echte oorzaken, echte maatregelen
Met sommige weidevogels gaat het slecht, slechter dan je kan verwachten als je ze steeds minder weide te bieden hebt. Dat moeten we serieus nemen, liefst zonder een hele beroepsgroep terug te sturen naar het begin van de vorige eeuw. Maar dan moeten we ons kunnen baseren op betrouwbare data en op evenwichtige, volledige informatie. En met die informatie moeten we zoeken naar echte oorzaken en echte maatregelen. Misschien moeten we ons gezien de onstuitbare groei van steden, industrieterreinen en wegen in dit dichtbevolkte land zelfs neerleggen bij een teruggang van sommige vogelsoorten. Aan opgepompte cijfers en slecht gefundeerde conclusies hebben we in ieder geval niets. De vogels niet, de boeren niet, en het nationale cijferinstituut CBS ook niet.

* Andere bijdragen aan deze discussie werden geleverd door Annie Schreijer op Milkstory.nl  (onder meer over andere factoren die de weidevogelstand beïnvloedenen), en door Rypke Zeilmaker op Climategate.nl (wie door de scheldpartijen heen kijkt kan daar ook wijzer worden over de ontwikkelingen van voor 1990).

Verkiezingsborden zijn een feest van ambachtelijke democratie. En de posters die erop worden geplakt een festival van gemiste kansen. Dat kwam pijnlijk aan het licht in een onderzoekje op basis van tientallen foto’s die me werden toegestuurd nadat ik daar op deze plaats om vroeg.

Verkiezingsborden zijn een ouderwets medium. Op veel plaatsen worden ze nog steeds met hamer en spijkers in elkaar getimmerd. Maar ik houd ervan. Ze hebben iets ambachtelijks, ze brengen de democratie tot bijna bij je voordeur. Je ziet de partijplakkers met hun kwast en stijfselemmer nooit, maar elke volgende dag weet je dat er weer een paar op pad zijn geweest in jouw wijk, dorp of stad. Behalve respect voor het politieke handwerk is er nog iets wat mijn belangstelling voor die borden aanwakkert. Ze bieden de partijen een unieke kans om te laten zien dat ze hun wortels in jouw buurt hebben, en dat ze snappen wat daar leeft. De partijen kunnen met die borden de kiezer in zijn eigen habitat benaderen, over een onderwerp dat ook met die eigen habitat te maken heeft. En dat kunnen ze doen tegen lage kosten: die posters moeten toch worden geplakt.

– Foto’s uit alle delen van het land

Maar gebeurt dat ook, vraag ik me bij elke verkiezing weer af. Ik heb al eens eerder geschreven van niet, maar dat was op basis van een indruk. Bij deze provinciale verkiezingen wilde ik mijn waarneming wat beter onderbouwen – vandaar mijn post van 13 maart, die een golf foto’s opleverde uit alle delen van het land.

De conclusie was eigenlijk schokkend. Behalve in Groningen was er zo goed als nergens iets te zien van een provinciale agenda. De meeste plakploegen hoefden zelfs geen idee te hebben in welke provincie ze bezig waren. Ze verspreidden in het hele land dezelfde posters, en dat niet alleen: verschillende te goeder naam en faam bekend staande partijen plakten zelfs posters zonder enige aanwijzing over hun wensen en doelen – landelijk of provinciaal.

– De Lijst van Ledigheid

Zo kunnen we met gemak een Lijst van Ledigheid samenstellen, die dan wordt aangevoerd door Groen Links. Als enige grotere partij zette die behalve naam en lijstnummer  helemaal niets op haar verkiezingsborden. Goede tweede is D’66, dat bijna niets op zijn posters zette en eenvoudig haar drie jaar oude ‘Nu vooruit’ recyclede. De SP maakte het al iets politieker met zijn eveneens landelijke leus ‘Reken af! 100% sociaal’. Ook de PVV kwam door het hele land met dezelfde boodschap, ‘Genoeg is genoeg’.

Vaagheid is troef en provinciale betrokkenheid ontbreekt geheel. Een partij als de PVV valt dat, als one-issue partij zonder leden, misschien niet aan te rekenen. Maar van de SP, die zich er altijd op laat voorstaan geworteld te zijn in de buurten, zou je beter mogen verwachten. Groen Links mag trouwens, met heel wat oud-CPN-ers in de gelederen, ook geacht worden een boodschap te hebben aan zijn grass roots. En D’66 is zijn eigen roots compleet vergeten: ooit met zijn districtenstelsel de kampioen van de ‘binding tussen kiezer en gekozene’, nu zich met inhoudsloze eenheidspap onderscheidend in onverschillige verkiezingscommunicatie. Een paar kleinere partijen voegen zich trouwens moeiteloos in deze kopgroep van ontbrekend onderscheid. Wat dacht u van 50 Plus met het landelijke ‘Stem 50 Plus’, en van de Partij voor de Dieren met ‘Hou vast aan je idealen’?

– Kiezer met lege handen

Maar welaan, er zijn ook partijen waar het provinciale partijkader tenminste iets in de melk te brokkelen lijkt te hebben gehad. PvdA-ers mochten bijvoorbeeld de naam van de provincie aan een van de partijleuzen toevoegen: Zuid-Holland sterker en socialer, Werken aan Utrecht, Meer banen in Brabant. Niet bepaald speerpunten uit een provinciaal programma, maar tenminste een signaal.

Ook de VVD, het CDA en de Christenunie maakten ruimte voor provinciale creativiteit, die zich vervolgens nauwelijks manifesteerde zodat de kiezer toch nog met lege handen achterbleef. Bij de VVD deden varianten opgeld als ‘houdt koers’, ‘koersvast’ en ‘Bouwen aan… [provincie]’. Bij de Christenunie kon achter de leus ‘Geef geloof een stem in…’ de provincie worden ingevuld, en bij het CDA deden allerlei varianten de ronde waaronder ook met provincienamen, maar zonder één enkele uiting over een provinciale kwestie: ‘We doen het samen’, ‘Goed voor Overijssel’, ‘Hart voor Drente’.

– Onversneden provinciaal

Opvallend is dat ook de plaatselijke en provinciale partijen het meestal niet nodig vonden, de kiezer een lokaal of regionaal standpunt mee te geven. De Verenigde Lokale Partijen van Zuid-Holland bijvoorbeeld: geen boodschap. De Drentse partij Sterk Lokaal: geen boodschap. Seniorenbelang Noord: geen leus. Ouderenpartij Noord-Holland: geen leus. Partij voor het Noorden, Nederland Lokaal: idem. En ja, wat te zeggen van Lokaal Overijssel met ‘Samen aan de slag’? Verkiezingsleus of tegelspreuk?

Alleen, ik zei het al, echt alléén in Groningen, waar de regionale emoties tegen Den Haag hoog oplopen, viel een aantal onversneden provinciaal gerichte leuzen op te tekenen: ‘Redt het Noorden’ (Lijst 13), ‘Wij laten ons niet langer uitkleden door Den Haag’ (Grunnegers Veur Stad en Ommeland), ‘Groningen verdient het’ (Groninger Belang) en ‘Groningers doen het nu zelf’ (Groningen Centraal). Nog steeds geen salvo van concrete programmapunten, maar het is tenminste iets.

– Kans met vlag en wimpel gemist

Vrijwel alle partijen hebben dus met vlag en wimpel de kans gemist om op die borden iets te laten zien van hun regionale beworteling. Maar ze waren ook uit alle macht bezig om van deze provinciale-statenverkiezingen een nationaal strijdtoneel te maken, zult u misschien zeggen. Dat klopt, en dat konden ze ook massaal doen op televisie, op de nationale radio, in de landelijke kranten, op hun websites en in de sociale media. Niemand houdt ze tegen (helaas, maar dat heb ik al eens betoogd). Maar dat doet niks af aan de kans voor open doel om juist op die verkiezingsborden hun betrokkenheid te laten zien bij de provincies en de regionale kwesties die daar belangrijk zijn.

Als het goed is kùnnen ze die kans ook makkelijk benutten. Ze hebben leden in de provincies, en provinciale partijkaders en -baronnen. Maak die dan verantwoordelijk voor die verkiezingsborden. Laat ze hun politieke Fingerspitzengefühl botvieren, onder één verbod en één voorwaarde: geen tegelspreuken, en het moet gaan over iets dat in die provincie de kiezers bezighoudt.

Een paar dagen geleden maakte ik foto’s van verkiezingsborden met posters van partijen die onze aandacht, en natuurlijk onze stem willen trekken. Dat was in Amsterdam en Haarlem. Iedere keer als er verkiezingen naderen, word ik weer geboeid door de vraag: waarvan willen ze ons overtuigen en hoe? Eerder schreef ik er al over op deze weblog. Deze keer wil ik het wat groter aanpakken.

Nu verzamel ik  verkiezingsposters uit het hele land voor mijn ‘studie’, en vooral uit alle provincies. En dan eens kijken wat er te zeggen valt over de boodschappen van de partijen. Wat zij denken dat ons over de streep zal trekken, en hoe ze dat aan ons overbrengen. Met welke beelden en welke verkiezingsleuzen. Daarvoor heb ik je hulp nodig. Maak een foto van een verkiezingsbord in je omgeving en stuur hem aan mij op met de naam van de stad of het dorp waar je hem aantrof. Mijn emailadres vind je hier. Als je me volgt op Facebook of Twitter (dat kan alsnog: zie onderaan deze pagina) kan je hem ook op mijn timeline posten. Ik zet alle foto’s op deze blog met de plaats, en als je aangeeft dat je het goed vindt, je naam erbij.

Gewoon leuk. En dan gaan we eens kijken of we er soep van kunnen koken. Je krijgt bericht als ik daarmee klaar ben. Alvast veel dank!

In Zuid-Holland doet een partij mee onder de vlag van Jezus, waar ik nog niet eerder van hoorde: Jezusleeft.nl. Volgens de eigen website is die ook vertegenwoordigd in Flevoland, Utrecht en Noord-Brabant, maar daar moeten we nog bewijs van krijgen.

Straks gaan we naar de stembus voor de Provinciale Staten. Snel daarna zal de Eerste Kamer in nieuwe samenstelling aantreden. Dat zou wel eens een van de laatste keren kunnen zijn. Als er niet snel een duidelijke eigen bestaansgrond komt, kan het doek vallen voor het eerbiedwaardige gezelschap. Die bestaansgrond kan, behalve in het toetsen van wetten, liggen in het vertegenwoordigen van regionale verscheidenheid.

De huidige politieke praktijk legt de bijl aan de wortel van de Eerste Kamer, schreef ik ruim een jaar geleden. Fractievoorzitters in de Tweede Kamer gedragen zich alsof ze hun partijgenoten in de senaat aan een touwtje hebben, en die protesteren daar niet tegen. Maar een Eerste Kamer als dépendance van de Tweede hebben we echt niet nodig.
De recente crisis over de vrije artsenkeuze wees in dezelfde richting. In de senaat ging het over identieke politieke argumenten als in de Tweede Kamer. Aanstichter Adri Duivesteijn had geen fout in de wet gevonden, of een grondwettelijk bezwaar. Hij vond gewoon de beperking van de vrije artsenkeuze niet goed. Ook nu vroeg niemand zich af of de Eerste Kamer wel de plek was voor dit soort bezwaren.
In Den Haag zien blijkbaar niet veel mensen nog een zelfstandige functie voor de senaat. Als dan diezelfde senaat wèl in staat blijkt om kabinetten in moeilijkheden te brengen waarvoor de politieke steun in de Tweede Kamer is afgesproken, wordt hij eigenlijk een blok aan het been van het staatsbestel.

– Chambre de réflection
Wie toch nog een Eerste Kamer zou willen houden, moet wel héél duidelijk kunnen maken wat daar de eigen taak van zou moeten zijn. Behalve het toetsen van wetten die uit het rechtstreeks gekozen deel van de volksvertegenwoordiging komen, zou het vertegenwoordigen van de provincies daartoe kunnen behoren.
Het eerstgenoemde, de rol van Chambre de reflection, komt in veel landen en ook in de geschiedenis veel voor. Het is in Nederland sinds de Grondwetherziening van 1848 een taak van de senaat, maar die raakt dus steeds meer op de achtergrond.
De tweede taak, vertegenwoordigen van landsdelen, is evenmin zeldzaam. Veel landen kennen zo’n tweede parlementair lichaam waarin provincies, districten, deelstaten, regio’s of republieken vertegenwoordigd zijn. Vaak zijn die landen tot stand gekomen door het samengaan van provinciën of republieken. Dat geldt voor Duitsland waar naast de Bondsdag een Bondsraad bestaat met vertegenwoordigers van de zestien deelstaten. En voor Italië, waar de Senaat geldt als democratisch podium voor de twintig huidige regio’s. Ook de Russische Federatie en de Verenigde Staten kennen een tweekamerstelsel op deze basis.

– Grondbezit
In het verleden is ook wel aangevoerd dat een extra kamer de adel een plek zou moeten geven in het staatsbestel. Dat deden de Vlamingen toen de Grondwet van 1815 van de Nederlanden werd voorbereid, en het huidige Engelse Hogerhuis is er nog steeds een voorbeeld van. Het lijkt een derde, zij het achterhaalde bestaansreden maar hij schurkt dicht aan tegen die van de regionale vertegenwoordiging. De landadel dankt haar bestaan aan grondbezit en vertegenwoordigt daardoor automatisch de geografische verscheidenheid in een land.

– Meer accent op regionale verschillen
De Eerste Kamer zou dus de plek kunnen zijn waar in het bijzonder provinciale gezichtspunten of belangen naar voren kunnen komen. Hij wordt tenslotte al gekozen vanuit de provincies. Maar in een klein land zijn er niet genoeg regionale belangen om op een landelijk toneel uit te vechten, hoor je vaak. Is dat zo? Ik zie veel discussies waarin regionale belangen minstens zo belangrijk zijn als politieke verschillen. Denk maar aan windenergie, en de relatief grote bijdrage daaraan die juist van de kustprovincies wordt verwacht. Of aan de gevolgen van de aardgaswinning voor Groningen en de rest van Nederland. Of aan de onrendabele spoorlijnen aan de uiteinden van ons spoorwegennet. Aan de verschillen tussen de lager en hoger gelegen provincies als het om polderen en kustverdediging gaat. Of tussen de provincies waarvoor de veehouderij een levensader is en die waar dat bijvoorbeeld voor tuinbouw, toerisme of industrie geldt.

– Verkiezingen provinciale staten terugleggen bij provincies
De Eerste Kamer zou dus heel goed een platform kunnen zijn voor de regio’s of provincies en zich daarnaast, zoals in het verleden, bezighouden met het juridisch en grondwettelijk toetsen van wetten. Dat zal beter lukken als ze zich los kan maken van het ritme en de politieke logica van de Tweede Kamer. Voor die beide functies is nodig dat de provinciale basis van de leden van de Eerste Kamer beter wordt verankerd in de verkiezingsprocedure. De verkiezingen voor Provinciale Staten moeten daarom worden teruggelegd bij de provincies. Ze zijn dan geen onderdeel meer van een nationale regelmaat, maar worden binnen een zekere maximumperiode gehouden op initiatief van de provincie, als de provinciale politieke situatie erom vraagt.

– Eerste Kamer weer onafhankelijk van politieke waan van de dag
Die verkiezingen draaien dan ook weer meer om provinciale kwesties. Zodra ze zelf zijn gekozen, kiezen de leden van provinciale staten hun provinciale vertegenwoordigers in de Eerste Kamer en die vervangen op dat moment hun voorgangers. Zo verschuift de samenstelling van de senaat geleidelijk en los van de Haagse politieke klokslag. Dat is goed voor de landelijke politieke stabiliteit èn voor de accountability van de Eerste-Kamerleden. De Eerste Kamer wordt in een positie gebracht die haar eigen legitimiteit benadrukt en haar onafhankelijkheid van de politieke waan van de dag in de Tweede Kamer bestendigt. Dan voegt ze weer iets toe aan het Nederlandse staatsbestel.

Onlangs verscheen het laatste nummer van het CBS-relatiemagazine. Vanaf 2015 kunnen we ‘terecht’ bij een Corporate News App, volgens een begeleidende brief. Ik vind dat zonde. Het CBS kan straks zeggen dat zijn communicatie van deze tijd is maar zal een hoop aandacht en betrokkenheid van zijn relaties gaan missen.

In de zeven jaar van zijn bestaan was het magazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek een voorbeeld in zijn soort, vooral na de restyling van enkele jaren geleden. Bij het CBS gaat het over kennis en over de maatschappij, en dat zie je terug in het blad. Leesbaar, open, afwisselend, prima vormgegeven en vooral: informatief. Het is ‘het relatiemagazine van het CBS dat als doelstelling heeft externe relaties van het statistiekbureau te informeren over het CBS en met het CBS verwante relevante maatschappelijke ontwikkelingen’ ronkt de colofontekst. Dat kan korter maar het klopt wel. En het biedt een driemaandelijkse bevestiging van mijn eigen stelling dat bedrijfscommunicatie het moet hebben van zakelijke informatie over je product of dienst, en niet van borstklopperij.

Nu zou ik mezelf niet zijn als ik niet een paar zwakke punten van het blad kon opnoemen. Het heeft bijvoorbeeld geen titel, waardoor het in de bibliotheek en op internet niet te vinden is. Ook waren tot aan de restyling de omslagfoto’s van abominabele kwaliteit, net als trouwens die van de directeur die bij zijn onvermijdelijke voorwoord steevast werd afgebeeld in een gesloten ruimte met TL-licht, tegen een achtergrond van grijze vitrage. In het binnenwerk is er weinig of geen onderscheid naar genres zoals achtergrondverhalen, reportages of (echte) interviews. Weinig onderscheidende rubriekskopjes als ‘Aan het woord’, ‘Samenwerking’ en ‘Relaties’ benadrukken dat nog eens. En tenslotte is het blad inhoudelijk braaf en weinig gedurfd. Daarmee steekt het af tegen de kwalificatie lefgozers die ‘bladendokter’ Rob van Vuure onlangs voor customer media gebruikte, maar die kwalificatie was zelf ook weer een vorm van lef en het CBS staat nu eenmaal niet bekend om zijn bravoure.

Dat alles kan echter niet wegnemen dat je als ontvanger het magazine graag uit zijn cellofaan trok. Zelf liet ik geen nummer ongelezen aan me voorbijgaan en dat was echt niet omdat ik zo’n onstuitbare belangstelling voor statistiek heb. Als een instituut dat heeft bereikt, heeft het in elk geval iets in handen waar het heel zuinig op moet zijn.

En juist daar gaat het nu mis. Iemand binnen de statistiekfabriek heeft bedacht dat het tijd werd voor innovatie. ‘Als we niet snel met een app komen dan missen we de boot,’ heeft diegene waarschijnlijk geroepen, en ‘we moeten met onze tijd mee!’, daarmee eventuele oppositie bij voorbaat de wind uit de zeilen nemend. Die iemand kan best op de afdeling Begroting hebben gezeten. Het zou me niet verbazen. Wat me wel verbaast is de schaal waarop organisaties en bedrijven hun print media door digitaal vervangen, met de eurotekens in de ogen maar zonder stil te staan bij het enorme verschil tussen die twee kanalen.

Urgentie, actualiteit, type informatie, beeldgebruik, gelegenheid, beschikbaarheid op het goede moment, leesbaarheid, ze pakken allemaal anders uit in print dan digitaal. Ik zou dus nooit zeggen dat een app voor de CBS-relaties een verkeerd idee is. Maar ik zeg wel dat die app niet dezelfde klanten, en ook die klanten niet op dezelfde manier, zal binden omdat hij niet dezelfde informatie op hetzelfde juiste moment laat binnenkomen en indalen bij de lezer.

Het opdoeken van het relatieblad zal dus een groot verlies aan betrokkenheid van CBS-relaties meebrengen. Ik denk niet dat dat wordt goedgemaakt door het gebruik van een kortademiger app, ook niet als je de bereikte kostenbesparing er bij optelt. Als je het mij vraagt gooit het CBS onder het bezuinigen de print met het badwater weg.

Deze week werd er veel geschreven over de twee Kamerleden van Turkse komaf die om hun kritiek op het integratiebeleid van minister Asscher de PvdA-fractie moesten verlaten. Gemeesmuild werd er zelfs over een taalslippertje van een van de twee bij het eerste debat als Groep Kuzu/Öztürk.

Het ging over de voorwaarden om voor bijstand in aanmerking te komen, waaronder kennis van de taal. De wet is niet eerlijk, betoogde Tunahan Kuzu in een stemverklaring: ‘Daarom zullen wij tegen deze wetsvoorstel stemmen. Eh… dit wetsvoorstel.’ Zelf kon ik een glimlach ook niet onderdrukken: nèt als je aan het debatteren bent over de vereiste taalkennis van Nederlanders van buitenlandse komaf…

De pret duurde niet lang. Zo leuk was het voorval nu ook weer niet, en bovendien was het maar een voorbeeldje van iets veel groters. In het dagelijks leven wordt tegenwoordig maar al te vaak de, deze en die gezegd voor onzijdige woorden waar dat het, dit en dat moet zijn en daar vind ik niks vrolijks aan.

Taalkundige Jan Stroop heeft die ontwikkeling al beschreven in zijn boekje Hun hebben de taal verkwanseld uit 2010. Allochtone sprekers van het Nederlands hebben daarbij een belangrijke rol gespeeld, constateert hij, want ‘voor deze Nederlandsleerders is ons genussysteem (de omgang met manlijke, vrouwelijke en onzijdige woorden, mdg) blijkbaar lastig’. Dat bleek dus in de Kamer deze week weer, maar anders dan Stroop die er een ‘onomkeerbare en onstuitbare’ ontwikkeling in ziet, vond Kuzu het de moeite waard om zich snel te herpakken met de juiste formulering. Talen veranderen nu eenmaal, zegt Stroop. ‘Aan mij zal het niet gelegen hebben,’ moet Kuzu hebben gedacht. Ik sta achter Kuzu.

Voor het, dit en dat is het misschien al te laat. Intussen helpen namelijk ook al veel autochtone Nederlanders mee bij de afschaffing van de onzijdige vorm. In te goeder naam en faam bekend staande nieuwsmedia, die we soms nog een rol toedichten bij het levend houden van correct Nederlands, verdringen de voorbeelden elkaar. De redactie van Nu.nl: ‘De wolf is een schuw dier die bang is voor mensen’. Een supermarktmanager in het NOS Journaal: ‘Wij vragen om een paspoort of rijbewijs en die wordt gecontroleerd’. Een verslaggever van datzelfde journaal: ‘Tien jaar geleden werd in deze portiek iemand gemolesteerd door een groep jongeren’. Een shorttracker op Radio 1: ‘Het is een proces die al een paar jaar geleden is gestart’. Een positiviteitsgoeroe op Twitter: ‘Er is slechts een ding die een droom onmogelijk maakt: de angst om te falen’. En een verslaggever op Radio 2: ‘Anouk had een huis gekocht voor haar moeder, maar die wilde ze nu weer verkopen’.

Behalve Stroop hebben dus ook veel journalisten, eindredacteuren en content managers zich gevoegd in de rijen van geslachtontkenners, en zelfs de opleiders van onze kinderen vinden we in die gelederen. De populaire combinatie ‘de boek’ is bijvoorbeeld vooral te vinden is op websites die worden beheerd door scholen, schrijft Stroop. Voor veel kinderen ‘is het nu eenmaal lastig’ zullen hun leraren misschien met hem verzuchten.

In mijn ogen moet er precies het omgekeerde gebeuren. Voor onzijdige woorden moeten onzijdige lid- en voornaamwoorden worden uitgesproken of geschreven. Wie dat niet doet moet van zijn leraar, van zijn moeder, van Tunahan Kuzu of van elk ander die hem goed gezind is, te horen krijgen dat hij ernaast zit zodat hij het de volgende keer beter kan doen. Onze taal verandert heus wel zonder dat wij willens en wetens het onderscheid tussen goed en slecht Nederlands laten vervagen.

Vandaag kwam er weer zo’n relatiemail langs. Van het vakblad Communicatie deze keer, een specialist in koppen met cijfers. Zes in één mail nog wel. Dat was genoeg om me aan het schrijven te zetten.

Je ziet ze vaak, koppen met een cijfer erin. Ik zal die van de Communicatiemail  even onder elkaar zetten, dan weet u wat ik bedoel:

• 4 wetenschappers over toepasbaar onderzoek voor de communicatiepraktijk
• 17 recepten om snel beter te worden
• 5 tips voor een goed videopersbericht
• 5 kenmerken van een afdeling communicatie die uitmuntend presteert
• In 6 stappen naar effectieve sales
• De 8 bouwstenen van Social CRM.

Het is een geliefd kunstje onder redacteuren en twitteraars: noem een getal. De lezer krijgt tegelijk de indruk van volledigheid en van overzichtelijkheid: als je aan dit verhaal begint kan je het einde al zien, en wanneer je daar bent aangekomen weet je alles. Rob van Vuure, die in de jaren negentig furore maakte als bladendokter, schreef het al in zijn boek De arrogantie van het buikgevoel: ‘Een getal is soms je beste covertekst’. Het is volgens hem een professionele manier om je tekst nòg dwingender te maken. ‘Dat geldt voor elk blad. Of je nou appeltaarten, tweezittertjes of puzzels moet verkopen,’ voegde hij er volledigheidshalve aan toe, en met verkopen bedoelde hij natuurlijk de lezer zo ver krijgen om het blad uit het schap te halen en te lezen.

Een andere overweging is dat een rijtje of een getal in de kop aangeeft dat er een gestructureerd verhaal achter schuilgaat, waarin de informatie duidelijk en begrijpelijk is gerangschikt. Ook heel aantrekkelijk, maar dan moet het natuurlijk wel kloppen. Niet lang geleden las ik over dat soort structuur nog een behartigenswaardige blog van wetenschapsjournaliste Marianne Heselmans. Die ging over a three point message to organise your story. Dus niet over bijvoorbeeld 32 handige content marketing tools of 40 tips om creatief te blijven want met zulke grote getallen is de structuur van het verhaal natuurlijk niet geholpen. Maar in het geval waar Heselmans op doelt is er een helder gestructureerde tekst en dan is een kop die dat weerspiegelt natuurlijk dè afmaker.

Tenslotte is er nog een variant voor redacties van bladen en websites, die ook al door Van Vuure werd aangereikt. Hoe kom je aan ideeën, vroeg hij in het hoofdstukje ‘Achttien verzamelideeën’. Je neemt een interessant gegeven en je gaat verzamelen, vervolledigen. Dat leverde in Panorama onder Van Vuure dan koppen op als ‘Deze twaalf Nederlandse kantonrechters gingen in de fout’ of ‘Alle sportdoden van de afgelopen tien jaar’.

En zo hebben we dan een aardig rijtje opgebouwd: er zijn dus drie manieren om een rijtje te gebruiken. Simpelweg door een getal in je kop of tweet op te nemen; door een tekst te schrijven in duidelijk onderscheiden onderdelen en dat in je kop aan te kondigen, of door te kijken hoe ver je komt met een zelfgekozen verzamelcriterium, en het resultaat in je kop of tweet te zetten.

Ik heb nog maar drie adviezen, de eerste van Van Vuure en de laatste twee van mezelf.

3 adviezen om een effectief rijtje te maken:

• Gebruik geen ronde getallen want die zijn minder geloofwaardig;
• Gebruik geen grote getallen (’32 handige content marketing tools’) want die doen de beloftes teniet van een getal (structuur, volledigheid en overzichtelijkheid);
• En gebruik rijtjes spaarzaam, want als je het te vaak doet wordt het een kunstje en dat is in the first place waarom ik erover begon te schrijven.

Nu voorzitter Juncker klaar is met de bezetting van zijn Commissie, kan hij zijn aandacht richten op de wankelende positie van zijn Chief Scientific Adviser Anne Glover. De kritiek op Glover past in de opvlammende discussie over de relatie tussen wetenschap en maatschappij. Het is te hopen dat Juncker zijn rug recht houdt.

Glover ligt al een tijdje onder vuur van milieu- en gezondheidsgroepen zoals Greenpeace en Friends of the Earth. Zij eisen in brieven aan Juncker haar vertrek en zelfs opheffing van haar baan, die in 2011 is ingesteld door Junckers voorganger Barroso. Belangrijke verwijten zijn dat Glover zich heeft uitgelaten ten gunste van genetisch gemodificeerde organismen (GMO’s) en dat ze zich verzet tegen openbaarheid van haar adviezen aan de commissievoorzitter. Met dat eerste nam ze een ‘eenzijdige’ positie in volgens de critici, die ‘niet de wetenschappelijke consensus weerspiegelt’. Een vreemd verwijt in een discussie die zich bij uitstek onderscheidt door gebrek aan consensus, zowel in als buiten de wetenschap. Ongetwijfeld zouden de critici anders geoordeeld hebben als Glover zich tégen de toepassing van GMO’s zou hebben verklaard, een positie die evenmin de wetenschappelijke consensus weerspiegelt.

De roep om openbaarheid van haar adviezen lijkt dan ook gedreven door gebrek aan zekerheid dat die zullen stroken met de standpunten van de critici. Hoe eerder dat duidelijk wordt, des te beter kan de strijd ertegen worden aangebonden. Glover wil dat niet: ‘Zou ik transparant zijn, dan zou iedereen meteen beginnen zijn positie te verdedigen. Daar ben ik niet in geïnteresseerd. I’m interested in getting the best evidence possible,’ verdedigt ze zich. En: ‘Ik probeer me in alles wat ik doe op de wetenschappelijke feiten te baseren.’ Haar standpunt kreeg steun van wetenschappers, maar ook van de werkgeversfederatie BusinessEurope. Dat laatste was dan weer aanleiding voor de actiegroepen om te suggereren dat Glover ‘gevestigde belangen’ dient.

Het is een oude discussie die juist afgelopen jaar weer hoog is opgelaaid: moet wetenschap de maatschappij alleen beïnvloeden of de maatschappij ook de wetenschap? Vorig jaar zocht de rebellengroep Science in Transition de publiciteit met een pleidooi om de maatschappij meer invloed te geven op het bepalen en beoordelen van onderzoek. Begin van deze maand opende de nieuwe baas van Wageningen UR Louise Fresco het academisch jaar met een pleidooi om ‘de samenleving meer te betrekken bij het ontwikkelen van kennis’. Om het hoofd te bieden aan het groeiende maatschappelijke scepticisme en pessimisme over de wetenschap, aldus Fresco. Ze kreeg veel bijval. Begrijpelijk want de gedachte dat de samenleving, die het overgrote deel van het onderzoek financiert, daar ook invloed op moet hebben is sowieso moeilijk te weerstaan.

Voor mij blijven beslissende vragen: wie vertegenwoordigt ‘de samenleving’ en waarop moet die partij dan invloed hebben? Als het erom gaat wat er moet worden onderzocht is actieve maatschappelijke invloed vast en zeker goed. Maar als de vraag is hoe de verworven kennis wordt ontwikkeld en welke resultaten dat oplevert, dan kan die invloed daar volgens mij het beste zo ver mogelijk uit de buurt blijven. We hebben de wetenschap nu juist om kennis te ontwikkelen zònder vooropgezette invloeden, overtuigingen en belangen.

En dat is precies wat de Chief Scientific Adviser in Brussel lijkt te verdedigen. Met een kleine verandering van de mis-en-scène: bij haar gaat het niet om het voortbrengen van kennis maar om het verzamelen ervan. Hoe minder maatschappelijke invloeden er in dat stadium een kans krijgen, des te waardevoller zal de kennis zijn voor het beleid en des te beter kunnen de maatschappelijke organisaties zich erop storten wanneer dat beleid aan democratische controle wordt blootgesteld. Ik wens Glover dus sterkte toe en Juncker een rechte rug.